> Strona domowaOd kilkunastu lat zajmuję się leczeniem fizykalnym i wiem, że dużym problemem osób po udarze mózgu jest zwiększone napięcie mięśni, które prowadzi do wielu powikłań i znacznie ogranicza funkcjonowanie. Zmniejszenie napięcia mięśni wspomaga skuteczność całego procesu usprawniania. Chciałabym przedstawić Państwu metody leczenia fizykalnego, które wykorzystywane są w leczeniu spastyczności mięśni. Fizykoterapia powinna być nieodzowną częścią programu terapeutycznego dla pacjentów po udarze mózgu.
Wśród metod fizykalnych zapobiegających spastyczności na szczególną uwagę zasługują:
- Krioterapia
W fizykoterapii dysponujemy wieloma metodami miejscowego oziębiania tkanek: okłady z użyciem worków wypełnionych silikonowym żelem, masaż kostkami lodu, kriostymulację przy użyciu gazów ( ciekłego azotu, CO2, powietrza), krioterapię kompresyjną, która polega na połączeniu czynnika termicznego (zimna) oraz czynnika mechanicznego pod postacią masażu podciśnieniowego. W pierwszej fazie po zadziałaniu zimna dochodzi do skurczu naczyń krwionośnych, następnie do ich nawet czterokrotnego rozszerzenia. Zwiększone ukrwienie tkanek poprzez szereg procesów fizjologicznych powoduje: efekt przeciwbólowy, przeciwzapalny, a także zmniejszający napięcie mięśniowe.Każda z wyżej wymienionych metod różni się intensywnością chłodzenia. Po 15 minutach chłodzenia przy użyciu plastikowych worków wypełnionych kostkami lodu następuje spadek temperatury skóry o ok. 10°C, natomiast woreczki z zamrożonym żelem silikonowym powodują spadek temperatury o ok. 7°C. W celu zmniejszenia spastyczności zaleca się stosowanie okładów co najmniej przez 20-30 min. Trzeba pamiętać, że przy stosowaniu woreczków z kostkami lodu lub termożelu konieczna jest izolacja skóry, czyli schładzanie okolicy zabiegu przez materiał (np. bawełnianą szmatkę). Ochładzanie lodem wykonuje się masując okrężnymi ruchami spastycznego mięśnia kostką lodu przez kilka sekund dwu- lub trzykrotnie w odstępach 10 sekund. Trzeba pamiętać, że każdy z nas ma inną wrażliwość na czynniki termiczne, a także każda okolica ciała inaczej reaguje na ciepło i zimno. Wykonując zabieg należy pamiętać także, że wystające wyrośla kostne są szczególnie narażone na działanie niskich temperatur, dlatego starajmy się omijać te okolice, a jeśli nie jest to możliwe, zabezpieczmy je np. grubszą warstwą tkaniny lub smarując olejkiem. Skóra pacjenta, który ma być poddany zabiegowi krioterapeutycznemu powinna być dokładnie osuszona. Przed zabiegiem niewskazane jest także smarowanie skóry maściami, żelami, kremami itp. Wykonując zabieg nie możemy dopuścić do takich objawów jak: ból, pieczenie, rwanie, zblednięcie lub zasinienie skóry. Zbyt silne ochłodzenie może doprowadzić do odmrożenia. Niskie temperatury wykorzystuje się także w krioterapii ogólnoustrojowej. Zabiegi wykonuje się w specjalnych kriokomorach, w których temperatura waha się w zakresie od -110 do -160°C, a czas trwania pojedynczego zabiegu wynosi od 1 do 3 minut.
Wskazane jest, aby po wyjściu z kriokomory pacjent poddany był kinezyterapii (leczenie ruchem). Taki zestaw zabiegów nazywa się kriorehabilitacją. Ponadto wykazano korzystny wpływ krioterapii ogólnoustrojowej na psychikę pacjentów. U chorych poddanych tej formie leczenia obserwowano m.in. poprawę nastroju i uczucie odprężenia.
- Ciepłolecznictwo
Wśród metod ciepłoleczniczych możemy wymienić: naświetlania lampa sollux, okłady z parafango (połączenie parafiny i fango), okłady z parafiny, okłady z termożeli, nadmuch ciepłym powietrzem.
Zabiegi termiczne przy użyciu ciepła i zimna należy z wielką ostrożnością wykonywać w przypadkach zaburzeń czucia, aby nie doprowadzić do uszkodzenia tkanek.
Terapia ciepłem i zimnem są przeciwstawnymi metodami leczenia, choć wiele chorób przewlekłych reaguje dobrze na obie terapie. Dokonując wyboru terapii musimy kierować się przede wszystkim przeciwwskazaniami, ale także preferencjami pacjenta. Niektórzy z nas lepiej reagują na ciepło, inni preferują zimno. W ostrych zapaleniach, obrzękach starajmy się unikać zabiegów cieplnych, ponieważ mogą one zaostrzyć objawy, w tych przypadkach lepsze efekty przyniesie terapia zimnem.
- Hydroterapia
W leczeniu spastyczności zastosowanie mają takie zabiegi jak: ciepłe kąpiele ogólne i miejscowe, zimne kąpiele, masaż podwodny, masaż wirowy, kąpiele tlenowe i perełkowe oraz hydrogimnastyka (gimnastyka w wodzie).
- Magnetoterapia
Pole magnetyczne niskiej częstotliwości jest wykorzystywane w leczeniu wielu schorzeń. Wśród wskazań wymienia się także choroby układu nerwowego. W wielu badaniach naukowych wykazano, że ten czynnik fizykalny wywiera korzystny wpływ na układ nerwowy, zarówno u pacjentów zdrowych, jak i chorych. Zabieg magnetoterapii, przy odpowiednio dobranych parametrach: poprawia utlenianie tkankowe, nasila procesy regeneracyjne, stymuluje wzrost nieuszkodzonych neuronów (komórek nerwowych), zmniejsza reakcje emocjonalne wywołane stresem, zmniejsza ilość wolnych rodników, przyspiesza powrót funkcji włókien z zaburzeniami czynnościowymi, powoduje wzrost poziomu substancji wysokoenergetycznych w tkance mózgowej i erytrocytach. Pole magnetyczne niskiej częstotliwości przenika przez wszystkie struktury ustroju, więc do zabiegu pacjenci nie muszą się rozbierać. Zabieg wykonuje się za pomocą różnych aplikatorów (w zależności od wskazań). Kolejną cechą, która charakteryzuje ten czynnik fizykalny jest brak jakichkolwiek odczuć ze strony pacjenta, ponieważ nie mamy receptorów do odbioru pola magnetycznego. Często pacjenci zadają pytanie „ …czy ten zabieg działa?”. Bardzo łatwo to udowodnić, wkładając wewnątrz aplikatora magnes, który po uruchomieniu urządzenia zaczyna drgać. Oczywiście jak każdy zabieg, magnetoterapia jest ograniczona przeciwwskazaniami, które trzeba uwzględnić planując terapię. Między innymi nie wolno wykonywać zabiegu u pacjentów z elektronicznymi implantami (np. rozrusznik serca), Trzeba pamiętać także, że u niektórych pacjentów mogą wystąpić takie reakcje jak zaburzenia snu, czy koncentracji. O wszystkich tych objawach należy poinformować lekarza i fizjoterapeutę. Dlatego, szczególnie u osób starszych zabieg ten nie powinien być wykonywany w godzinach popołudniowych.
- Elektroterapia
Przydatną w leczeniu spastyczności metodą elektroterapeutyczną jest przezskórna stymulacja nerwów (TENS). W tej metodzie wykorzystuje się prąd o małej częstotliwości. Metoda ta jest bezpieczna i mało inwazyjna. Elektrostymulacja TENS może być wykonywana przy użyciu małych elektrostymulatorów nawet w warunkach domowych, ale ważne jest aby osoba doświadczona poinstruowała Państwa o sposobie aplikacji elektrod, doborze parametrów prądu, ewentualnych niepożądanych efektach i co najważniejsze przeciwwskazaniach do zabiegu.
Inną metodą jest elektrostymulacja funkcjonalna (FES). Najlepiej opracowana jest FES nerwu strzałkowego, stosowana w celu wspomagania chodu. Metoda ta umożliwia kontrolę zgięcia grzbietowego i odwracania stopy w odpowiedniej fazie chodu, wspomagając funkcję ruchową spastycznej kończyny. W tej metodzie dwie elektrody umieszcza się w specjalnym nakolanniku (nad nerwem strzałkowym w okolicy bocznej dołu podkolanowego). Elektrody połączone są przewodami z wyłącznikiem umieszczonym się pod piętą we wkładce do buta. Stymulator, który jest zasilany przez baterie można umieścić np. na pasku od spodni. W chwili oderwania pięty od podłoża wyłącznik w bucie zostaje włączony, a elektrostymulator podaje serię impulsów na elektrody umieszczone w okolicy nerwu strzałkowego. W efekcie następuje zgięcie grzbietowe stopy oraz jej odwiedzenie i obrócenie, co zapobiega opadaniu stopy na początku fazy przenoszenia kończyny w trakcie chodu. Po zetknięciu stopy z podłożem układ zostaje wyłączony.
Kolejna metoda to metoda Hufschmidta i jej modyfikacja – tonoliza. Według tej koncepcji stymuluje się jednocześnie przeciwstawne grupy mięśniowe (np. zginacze i prostowniki stawu skokowego). Stymulację wykonuje się przy użyciu dwóch niezależnych obwodów prądu. Dwie elektrody umieszcza się na zginaczach, dwie kolejne na prostownikach stawu. Odpowiednio dobrane parametry prądu, przywracają równowagę czynnościową pomiędzy mięśniami spastycznymi i ich antagonistami.
Zastosowanie w terapii spastyczności może mieć także prąd Träberta. Jest to impulsowy prąd prostokątny o czasie trwania 2 ms, przerwie 5 ms i częstotliwości 143 Hz. Wprowadza on mięśnie w drżenie, działa tonizująco, co w efekcie obniża napięcie mięśniowe.
Metody elektroterapeutyczne wymagają ustalenia odpowiednich parametrów prądu, dostosowanych indywidualnie dla każdego pacjenta. Niektóre metody stymulacji wymagają wcześniejszego badania elektrodiagnostycznego.
Wszystkie metody fizykalne obwarowane są przeciwwskazaniami, które należy uwzględnić planując terapię, dlatego ważne jest abyście Państwo każdą terapię skonsultowali z lekarzem prowadzącym i doświadczonym fizjoterapeutą.
Magdalena Weber-Rajek
Collegium Medicum Bydgoszcz
Katedra i Zakład Laseroterapii i Fizjoterapii
