> Strona domowaDyzartria to zespół zaburzeń oddechowo-fonacyjno-artykulacyjnych, spowodowanych uszkodzeniem ośrodków i dróg unerwiających aparat mowy.
Dyzartria to nieprawidłowa artykulacja dźwięków lub głosek wynikająca z nieprawidłowej aktywacji mięśni ust, żuchwy i gardła, która wpływa na szybkość, siłę i rozkład w czasie, zakres i dokładność mówienia. Uszkodzenia dotyczą różnych struktur obwodowego i/lub ośrodkowego układu nerwowego na różnych poziomach. Dyzartria może wynikać też z miejscowych nieprawidłowości w strukturze podniebienia, języka i krtani. Dysfunkcje mowy mogą mieć różne nasilenie. Dyzartria współwystępuje z innymi schorzeniami; zarówno narządów ruchu, jak i mowy.
O dyzartrii mówimy wtedy, gdy pacjent potrafi układać treści myślenia w odpowiednie struktury językowe, ale w następstwie dysfunkcji nerwowo-mięśniowych nie jest w stanie prawidłowo realizować wypowiedzi. Dyzartria współwystępuje z innymi schorzeniami; zarówno narządów ruchu, jak i mowy. Mowa dyzartryczna, jest powolna, zamazana, bezgłośna i często z przydźwiękiem nosowym.
Dyzartrię obserwuje się w wielu różnych przypadkach chorobowych.
Podział dyzartrii według kryterium przyczynowego: (Jastrzębowska)
1. dyzartria korowa – powstała w wyniku uszkodzenia okolicy ruchowej kory mózgowej
2. dyzartria piramidowa ( rzekomoopuszkowa) – wynika z uszkodzenia dróg piramidowych prowadzących od okolicy ruchowej kory do jąder nerwów czaszkowych zlokalizowanych w pniu mózgu (unerwiających narządy mowy)
3. dyzartria pozapiramidowa ( podkorowa) – będąca następstwem uszkodzenia układu pozapiramidowego, a także jądra czerwiennego i dróg nerwowych prowadzących od nich
4. dyzartria opuszkowa – powstała w wyniku uszkodzenia jąder nerwów czaszkowych znajdujących się w opuszce lub nerwów z nich wychodzących i unerwiających aparat artykulacyjny
5. dyzartria móżdżkowa – wywołana uszkodzeniem móżdżku
Podział dyzartrii według kryterium objawowego: (wg. Darleya, Aronsona i Browna)
1. dyzartria wiotka – wywołana uszkodzeniem dolnego neuronu ruchowego lub nerwów obwodowych biegnących od tego neuronu do mięsni aparatu mowy.
Objawy:
– osłabienie mięśni, np. żuchwy, warg, podniebienia miękkiego
– duszności w czasie mówienia
– nosowe zabarwienie głosu
– osłabienie lub zanik odruchu wymiotnego
2. dyzartria spastyczna – wywołana uszkodzeniem układu piramidowego (okolica ruchowa kory wraz z odchodzącym od niej szlakiem piramidowym idącym przez pień mózgu i rdzeń kręgowy do jąder ruchowych rdzenia kręgowego)
Objawy:
– wzmożone napięcie mięśniowe
– niskie natężenie głosu
– chrapliwość
– zwolnione tempo mówienia
– wolniejsze ruchy warg i języka
3. dyzartria ataktyczna – spowodowana uszkodzeniem móżdżku i/lub dróg móżdżkowych, co wywołuje zaburzenia koordynacji ruchów oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych.
Objawy:
– hipotonia
– nadmierne akcentowanie
– nieregularne przerwy w artykulacji
– zwolnione i nierytmiczne tempo mowy
– zaburzenia płynności mowy
– zaburzenia koordynacji ruchowej
4. dyzartria hipokinetyczna – związana z uszkodzeniem układu pozapiramidowego (PD, PSP, MSA)
Objawy:
– jednostajność melodii głosu
– zmniejszone akcentowanie
– zatrzymanie procesu mówienia
– powtarzanie głosek i sylab
5. dyzartria hiperkinetyczna – wywołana uszkodzeniem układu piramidowego, jest następstwem takich zaburzeń ruchowych, jak np. pląsawica, atetoza, dystonia
Objawy:
– ruchy mimowolne w obrębie narządów artykulacyjnych
– załamania fonacyjne
– niedokładna artykulacja
– zaburzenia ruchów celowych
6. dyzartria mieszana – charakteryzuje się występowaniem różnych cech wymienionych powyżej rodzajów dysartrii, co ma miejsce w SM, chorobie Wilsona, SLA. Ten typ dysartrii często występuje u pacjentów po urazach czaszkowo-mózgowych oraz niektórych chorobach.
Pacjent z dyzartrią nabytą ma problemy w artykulacji, może mieć problemy oddechowo-fonacyjne oraz z połykaniem pokarmów. Mowa jest spowolniała, często skandowana. W przypadku wystąpienia dyzartrii należy wykonywać ćwiczenia oddechowo- fonacyjno- artykulacyjne, których celem ma być zmniejszenie niepłynności w mowie i poprawa jej jakości. Ćwiczenia można podzielić na oddechowo- fonacyjne, usprawniające aparat artykulacyjny- język, wargi, podniebienie oraz artykulacyjne. Oto przykłady prostych ćwiczeń, które można zastosować u osoby dorosłej z dyzartrią nabytą:
1. Ćwiczenia usprawniające aparat artykulacyjny:
Ćwiczenia języka:
mlaskamie, układanie języka w rurkę, wypychanie językiem policzków, układanie języka w „koci grzbiet”, wsuwanie język pod górną i dolną wargę, przesuwanie języka na boki w jamie ustnej,
– dotykanie czubkiem języka kolejnych zębów, przesuwanie czubka języka zygzakiem po podniebieniu, przesuwanie czubka języka od górnych zębów wzdłuż podniebienia
Ćwiczenia warg: cmokanie, parskanie, prychanie,
na przemian robienie „dzióbka” i rozszerzanie ust, masowanie warg palcami, układanie warg jak do wymawiania samogłosek: A, O, U, E, Y, I, wypowiadanie głosek p p p p, b b b b, w w w w w, f f f f f.
2. Ćwiczenia oddechowe:
Pozycja leżąca. Jedna ręka na brzuchu, druga na górnej części klatki piersiowej. Przepona przesuwa się przy wdechu i uwypukla brzuch, przy wydechu przepona wraca do poprzedniego położenia, a brzuch opada.
Ćwiczenie wykonujemy 3 razy, wydmuchując powietrze wymawiamy długo głoskę s lub f.
Wyrabianie długiej fazy wydechowej wypowiadanie dłuższych fraz bez wysiłku, bez zmniejszenia wyrazistości i głośności elementów końcowych oraz bez zwiększenia tempa mowy. W tym celu należy wykonać powyższe ćwiczenia, zwiększając stopniowo wydech do 5-8 sekund i dłużej.
Ekonomicznego zużywania powietrza wymawiać długie s, robiąc pauzy, co 3 sekundy, w czasie pauzy powietrza nie wydychać, Wymawiać długie s, przerywając je 10 razy.
3. Ćwiczenia fonacyjne:
Mruczeć poprzez przedłużanie głoski M MMMMM.
Wybrzmiewać przedłużane M w otoczeniu samogłosek- legato(długo) i MA ME MY MI MO MU, AMA EME YMY IMI OMO UMU, AM EM YM IM OM UM
Wybrzmiewać przedłużane n w otoczeniu samogłosek- legato: NA NE NY NI NO NU, ANA ENE YNY INI ONO UNU, AN EN YN IN ON UN
Ćwiczenia na samogłoskach przedłużanie samogłosek- kolejno: A, E, Y, I, O, U
Ćwiczenia miękkiego ataku głosu: P (wdech) A,P (wdech) I, P (wdech) U P (wdech) Y P (wdech) O P (wdech) E
4. Ćwiczenia na tekstach.
W przypadku mowy dyzartrycznej ćwiczenia na tekstach będą polegały na czytaniu różnorodnych tekstów w sposób płynny- bez skandowania. Aby to osiągnąć należy czytać wolno, śpiewnie- przedłużając lekko samogłoski i głoski, które można przedłużać np. sss, fff. Np. Paan Jaasiiuu kuupiił ssóól. Nie zaś Pan Ja siu ku pił sól.
Opr. Edyta Lech-Majda, Marianna Głębocka-Czarniecka
